Góc hỏi đáp – Ai đã đem cây neem về Việt Nam?

  Cây Neem hay xoan chịu hạn có tên khoa học là: Azadirachta indica – thuộc họ xoan, có nguồn gốc xuất xứ từ vùng Trung cận Đông, Apganistan, Pakistan, ấn Độ, Miến Điện, Thái Lan, và được trồng rải rác ở các nước Đông nam Châu á, Tây Phi, Senegan… hiện nay đã có 30 quốc gia ở châu lục này trồng cây neem, đặc biệt là những nước ven phía nam SA MẠC SAHARA. Neem có thể sống ở những vùng cát khô ven biển nơi chỉ có loài xương rồng sống được…

  Tại Việt Nam, cây Neem được du nhập và nhân giống lần đầu tiên vào năm 1981 tại Bình Thuận do Giáo sư Lâm Công Định (Viện khoa học Lâm nghiệp Việt Nam) mang hạt giống từ Senegan về. Cây Neem chịu hạn đã được trồng thử nghiệm thành công tại 2 tỉnh Bình Thuận và Ninh Thuận. Năm 1994, cây mẹ bắt đầu ra lứa quả đầu tiên và được nhân giống trồng mở rộng tại Tuy Phong, Hàm Thuận Bắc và các vùng khác trong tỉnh Bình Thuận, Ninh Thuận, cả vùng đồi núi khô cằn và vùng bãi cát trắng ven biển.

  Nói về Giáo sư Lâm Công Định. Năm 1944, ông tốt nghiệp Đại học Nông Lâm Hà Nội, và trong kháng chiến chống Pháp, là Giám đốc Sở Thủy Lâm (thủy lợi và lâm nghiệp) Liên khu 5. Có thể nói, suốt từ những năm tuổi 20, GS Định (được phong GS năm 1984) đã dành trọn tâm huyết cho những rừng cây, gồm rừng tự nhiên và rừng trồng.

  Năm 1981, sau khi dự một hội nghị quốc tế về lâm nghiệp, ông Định đã mang được giống neem từ Senegal về. Nơi mà GS nhắm cho cây neem phát triển chính là vùng cát khô cằn ven biển Ninh Thuận. Ông đặt tên Việt Nam cho neem là “xoan chịu hạn”, và đã giúp cho Sở Lâm nghiệp Thuận Hải (cũ) nhân giống. Từ một cây mẹ, sau nhiều năm nhân giống, xoan chịu hạn đã phát triển thành rừng ở Tuy Phong, Phước Dinh, Ninh Phước, Ninh Thuận.

  Xin trích một đoạn trong bức thư của nông dân xã Phước Dinh gửi GS Lâm Công Định, đề ngày 22.10.2004: “Chúng tôi, những người nông dân ở xã Phước Dinh, Ninh Phước, xin chân thành kính chúc GS được nhiều sức khỏe, đồng thời kính cảm ơn GS, một nhà khoa học lớn đã giúp cho địa phương chúng tôi một loài cây mà từ trước chưa có ở đây, đó là cây xoan chịu hạn có tên là cây neem được trồng và phát triển rất tốt ở địa phương chúng tôi. Nơi đây từ trước nay là vùng cát nóng, nghèo dinh dưỡng, không thể trồng cây gì được, chỉ độc nhất một loại xương rồng mọc hoang dại… Nay thì khác hẳn rồi, mới hơn 8 năm mà cây xoan chịu hạn đã phát triển xanh tốt thành rừng, khí hậu không còn khắc nghiệt như xưa, nước ngầm đã có, trồng trọt đang phát triển, người dân Phước Dinh giờ đây không còn sợ nghèo đói nữa”.

GS Lâm Công Định (bìa phải) ăn trưa cùng công nhân lâm nghiệp – Ảnh: T.L

  Cây Neem chịu hạn được trồng và phát triển rất tốt ở địa phương Tuy Phong, Hàm Thuận Bắc và các vùng khác trong tỉnh Bình Thuận, Ninh Thuận. Nơi đây từ trước nay là vùng cát nóng, nghèo dinh dưỡng, không thể trồng cây gì được, chỉ độc nhất một loại xương rồng mọc hoang dại… Những “bức thành xanh” của cây neem không chỉ ngăn gió cát, mà còn cải tạo một vùng đất khô cằn thiếu sức sống thành một vùng đất có nước ngầm và có thể gieo trồng nhiều loại cây sinh lợi khác. Sự biết ơn của những người nông dân xã Phước Dinh thật chân thành, và đó chính là phần thưởng lớn nhất cho vị GS họ Lâm, người đã gắn trọn đời mình với những rừng cây.

  Là một nhà khoa học thực nghiệm, nên tác phẩm suốt đời của GS Lâm Công Định chính là những cánh rừng, cả tự nhiên và nhân tạo. Cho tới khi về già, ông mới có điều kiện ngồi lại và viết nên một cuốn sách mỏng có tên rất khiêm nhường: Giáo trình môn Điều chế rừng, dành cho việc đào tạo chuyên gia lâm nghiệp sau đại học – thạc sĩ, tiến sĩ.

  Chị Kim Anh, người con dâu hiếu thảo của GS, cho tôi biết GS chỉ thiết tha mong cuốn sách nhỏ của mình tới được tay những người nghiên cứu và chăm sóc rừng, trồng mới rừng trong cả nước. Trên giường bệnh, GS cứ hỏi chị Kim Anh: “Sách đã tới tay người đọc chưa?”. Khi sách in xong năm 2011, thì vị GS già họ Lâm đã phải vào nằm lâu dài trong bệnh viện vì tuổi cao sức yếu.

Một rừng neem tại Ninh Thuận – Ảnh: docneem

  Ngày trước, trong những lần dự hội thảo hay đại hội lâm nghiệp quốc tế, GS Định đã đọc những tham luận bằng tiếng Pháp rành rẽ như đọc tiếng Việt. Là một người thực học, nhưng GS Định đã hiến mình cho những công trình thực nghiệm về rừng và cây. Nếu tính những cây số đường rừng ông đã đi qua suốt cuộc đời mình, thì số km có thể nhiều hơn số chữ trong cuốn giáo trình ngắn gọn của ông. Tôi đặc biệt chú ý một trong những đặc điểm về “hoàn cảnh rừng” mà GS Định đã nêu trong cuốn sách: “Vừa mãnh liệt mà lại vừa mong manh trong khả năng tự tồn”, và “Vừa có chu kỳ thực vật rất dài với những loài cây rừng thọ hàng thế kỷ, mà cũng vừa rất dễ bị giảm nhanh tuổi sống, mất hẳn tiềm lực liên tục tái sinh”. Và, cuối cùng: “Vừa sáng tạo và tích lũy vật chất rất hùng hậu, nhưng cũng lại vừa rất dễ bị tiêu hao cạn kiệt tài nguyên, mất đứt nguồn gien đặc hữu”. Cứ như vị giáo sư già đang nói về con người, về cộng đồng người, chứ không phải về những rừng cây.

Có lời hát trong một ca khúc của nhạc sĩ Trần Long Ẩn cứ trở lại trong đầu khi tôi “đọc lướt” qua cuộc đời GS Lâm Công Định “Ai cũng chọn việc nhẹ nhàng/Gian khổ sẽ dành phần ai?/Ai cũng một thời trẻ trai/Cũng thường nghĩ về đời mình/Phải đâu may nhờ rủi chịu…/”.

  Suốt cuộc đời, GS Lâm Công Định đã không chọn “việc nhẹ nhàng”, và cái ông được cuối cùng, chính là một cái cây và những cánh rừng cho Tổ quốc.

Các sản phẩm từ Neem Ninh Thuận: